Gepubliceerd op 23 april 2019

Veel kennis rond ruimtelijke vraagstukken op VerDuS Pop Up Meeting 2019

Op maandag 1 april 2019 – geen grap! – kwamen in Utrecht onderzoekers bij elkaar van zowel lopende en net afgeronde projecten als de kersverse die eind 2018 zijn gehonoreerd. Er werden vooral veel inzichten en nieuwe kennisvragen rond ruimtelijke vraagstukken en bottom up-initiatieven van burgers uitgewisseld.

Pieter Hooijmeijer, hoogleraar aan de UU en wetenschappelijk directeur VerDuS, opende de bijeenkomst (PDF). ‘VerDuS SURF kenmerkt zich door het co-creatieve karakter. Kennisinstellingen als universiteiten en hogescholen werken samen met overheden, NGO’s, bedrijven en andere relevante partijen uit de stedelijke praktijk. Dat is ook weer zo bij de zeven nieuwe projecten die zichzelf vandaag zullen presenteren.’ Maar allereerst was het woord aan een drietal projecten in de afrondende fase.

Woningcoöperaties nog beter ondersteunen
Stephanie Zeulvoet (PDF) lichtte de resultaten van het project Samen Wonen Samen Onderzoeken toe. ‘Ons project draaide om nieuw opkomende collectieve woonvormen, waarin bewoners samen veel verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen woonsituatie en de directe omgeving van hun woningen. Het ging ons daarbij zowel om manieren waarop bewoners zichzelf kunnen organiseren als om manieren waarop woningcorporaties deze groepen goed kunnen ondersteunen, in lijn met hun eigen doelstellingen. We hadden twee cases in Amsterdam. Hier is gebleken dat de samenwerking tussen woongroepen en woningcorporaties nog zou kunnen winnen aan intensieve communicatie, transparantie het werken op basis van vertrouwen.’ In de discussie met de zaal kwam onder meer aan bod dat woningcoöperaties vaak in lijn zijn met corporatiedoelstellingen, bijvoorbeeld omdat de groepen een positief effect op de buurt hebben. Corporaties kunnen hen ondersteunen met expertise en geld. Coöperaties ondersteunen ook elkaar via netwerken. De twee casus-groepen bleken zeker gebaat te zijn bij de academische aandacht en reflectie die het onderzoeksproject bood.

Burgerinitiatieven helpen meerdere groepen te bereiken
Maria van der Harst (Universiteit voor Humanistiek) presenteerde de resultaten van het project Citizens’ initiatives: questions around continuity and democratic anchorage (PDF). ‘Burgerinitiatieven dragen diverse beloften in zich, al we het debat eromheen analyseren: dat ze voor innovatie zorgen, voor versnelling, voor gelijkheid en voor solidariteit. Wij hebben gekeken in hoeverre dit in de praktijk ook klopt voor een aantal van deze initiatieven in verschillende Noord-Brabantse gemeenten. We hebben gezien dat zowel voor de continuïteit als voor de legitimatie van deze initiatieven er bevorderende en belemmerende factoren zijn. Een van aanbevelingen aan gemeenten is dat initiatieven ondersteund moeten worden in het bereiken van verschillende soorten burgers. Dat de initiatieven vaak slechts door enkele mensen gedragen worden, en dat andere groepen moeilijk worden bereikt, blijft een lastig punt. Het is van belang dat er in de initiatieven verschillende stemmen worden gehoord.’

Realistische en in balans gebrachte doelstellingen rond woningbouw
Ymkje de Boer presenteerde de uitkomsten van het project Grond voor Wonen van de Wageningen Universiteit (PDF). Nederlandse gemeenten staan voor de forse opgave om de komende jaren veel nieuwbouwwoningen te bouwen. De woningmarkt staat onder druk omdat er door de economische crisis een achterstand in de productie is ontstaan. Veel gemeenten willen de woningbouwproductie versnellen maar streven tegelijkertijd ook andere doelstellingen na, zoals duurzaamheidsambities of het realiseren van woningbouw op binnenstedelijke locaties. Gemeenten, zoals de twee casussteden Den Bosch en Zwolle, gaan hier verschillend mee om, maar willen in alle gevallen graag regie voeren. ‘Het versnellen van de woningbouwproductie blijkt niet zo realistisch. De ambitie tot versnelling wordt weliswaar breed uitgesproken en gedeeld door veel publieke partijen, maar de bereidheid om versnelling voorrang te geven boven andere doelstellingen op projectniveau lijkt laag. Het gemeentelijk grondbedrijf vervult de rol om ‘realiteit’ te brengen in de haalbaarheid van ruimtelijke plannen en politieke ambities en tegengas te geven aan door opportunisme ingegeven wensen en eisen, door de nadruk te leggen op de lange termijneffecten van woningbouw. Deze uitdaging geldt zowel richting de politieke omgeving (politiek opportunisme) als richting marktpartijen (financieel opportunisme).’

Gids voor multistakeholder businessmodellen
De vertegenwoordiger van ‘Ontwikkeling en evaluatie van een tool voor multi-stakeholder business modellen: het Collaborative Business Canvas’ was helaas ziek. Wel heeft dit project inmiddels een gids opgeleverd.

Tamara Metze (WUR) licht UP-WISE toe. Foto: Ymkje de Boer

Zeven pitches
Daarna was het de beurt aan de zeven Pop Up-projecten die net van start zijn gegaan.

* Urban conflicts and research by design: Practical wisdom for sustainable cities (UP-WISE)
Steden zetten steeds meer in op verdichting. Ook zoeken ze naar samenwerking met bottom-up initiatieven van actieve bewoners en anderen om de leefbaarheid te versterken en een creatieve invulling te geven aan de beperkt beschikbare ruimte. Soms levert dat spanningen op. Hoe kunnen conflicten constructief worden opgepakt door middel van ontwerpend onderzoek?

* Tek4Labs – The Experiment Kit for City Labs
Stadslabs zijn een veelbelovende vorm van ‘smart governance’, met hun experimentele benadering als een belangrijk kenmerk. In de praktijk hebben stadslabs echter vaak moeite met dit experimentele aspect. TEK4Labs wil een beter begrip én praktische ondersteuning opleveren door het ontwikkelen van een ‘experimenteerkit’ samen met het Nederlandse netwerk van stadslabs.

* Future spatial patterns of in-store and online grocery shopping: impacts on mobility, social cohesion and real estate
Supermarkten leveren dagelijkse producten en spelen een sociale rol. Enkele recente trends: door schaalvergroting verdwijnen supermarkten; de stadsrand wordt aantrekkelijker voor hypermarkten; online supermarktdiensten zijn in opkomst. Dit kan leiden tot meer autoverkeer, verlies van sociale cohesie en leegstand van vastgoed. Deze studie onderzoekt dit voor verschillende mogelijke ruimtelijke patronen.

* Taxitellingen met beeldherkenningscamera’s in Amsterdam (zonder slides)
De Hogeschool van Amsterdam ontwikkelt beeldherkenningssoftware voor camera’s op taxistandplaatsen in Amsterdam om taxi’s en passagiers te tellen. De camera’s registreren alleen aantallen. De tellingen helpen de gemeente om te bepalen of het aantal schone taxi’s in de stad voldoende groot is om aan de vraag naar taxivervoer te voldoen.

* Instruments for sustainable urban riverfronts (I surf)
I surf werkt aan problemen van stedelijke milieu- en ecologische achteruitgang via een reeks ontwerpinstrumenten voor ruimtes gerelateerd aan specifieke waterwegen. De instrumenten, getest, uitgewerkt en verfijnd in ontwerpworkshops en participatieve sessies in Amsterdam, helpen stedenbouwkundigen, planners, beleidsmakers en actoren bij het ontwikkelen van ruimtelijke interventies die sociaal-ecologische integratie ondersteunen.

* User Satisfaction in Smart Environments: The Case “Stadhuistoren” Smart Office Building of Municipality of Eindhoven
De introductie van slimme (smart) technologieën in een kantooromgeving is vaak technologiegedreven, wat tot gevolg heeft dat de impact op de gebruikerstevredenheid nauwelijks systematisch is bestudeerd. In dit project wordt de impact van nieuwe slimme technologieën op de gebruikerstevredenheid in een smart office-omgeving onderzocht aan de hand van gebruiker enquêtes en van meetdata die worden ontleend aan de toegepaste installaties.

* De MaaS-ladder – hoe voorbereid is uw stad voor MaaS?
Regionale overheden zijn op zoek hoe de introductie van MaaS te faciliteren. De te ontwikkelen MaaSladder in dit onderzoek biedt een stad/regio een integraal overzicht hoe zij scoort op verschillende succesfactoren voor MaaS en geeft inzicht met welke maatregelen zij naar de uitrol van MaaS toe kan werken.

Ymkje de Boer (adviseur Kennisdeling en Communicatie van VerDuS) sloot de bijeenkomst af (PDF). ‘Welkom bij de VerDuS SURF-familie, allemaal! We hechten veel belang aan onderlinge uitwisseling en de dialoog met de buitenwereld over de projecten en de thema’s die hierin aan de aan de orde zijn. We vragen het een ander van de projecten in dat kader, maar we bieden ook ondersteuning, zoals vanmiddag de videoworkshop met de mogelijkheid om een video door ons te laten monteren. We zullen nog veel met elkaar samenwerken!’