Onderzoekers van het VerDuS SURF Pop Up-project ‘Ruimtelijk ontwerpers als grenswerkers’ hebben aan de hand van vier casestudies en verschillende gesprekken het brede en nog weinig onderzochte terrein van grenswerken door ruimtelijk ontwerpers verkend. Hierbij is gekeken naar de grenzen die ontwerpers (mede helpen) overbruggen, naar de grenswerkactiviteiten die ontwerpers ontplooien, en naar condities en persoonlijke eigenschappen die het grenswerken beïnvloeden en mogelijk maken. De bestudeerde casussen zijn: Water as Leverage (Semarang, Indonesië), Rebuild by Design (USA), Sigmaplan (Vlaanderen) en Ruimte voor de Rivier (Nederland).
Annet Kempenaar, Rijksuniversiteit Groningen: ‘Succesvol grenswerken leunt niet alleen op de activiteiten van de ruimtelijk ontwerper zelf. Andere succesfactoren zijn een brede onderkenning van een opgave als een ruimtelijke en integrale opgave, een centrale positie dicht bij de programma- of projectleiding, een voorgeschiedenis van eerdere samenwerking, en samenspel met andere grenswerkers op cruciale posities. Daarnaast spelen de persoonlijke kennis, expertise en eigenschappen van ontwerpers een belangrijke rol. De brede ruimtelijke (systeem)kennis gecombineerd met een op de toekomst gerichte ontwerpinvalshoek maakt ruimtelijk ontwerpers die gevoel hebben voor sociale processen tot unieke grenswerkers. Naast het overbruggen van sectorale, disciplinaire en organisatorische grenzen, werken zij ook aan het overbruggen van de grens tussen het functionele en sociaal-culturele, tussen het wenselijke en het haalbare, en tussen het bestaande en het mogelijke.’
Meer kennis nodig over ontwerpen en ontwerpend onderzoek
De onderzoekers zien een toegevoegde waarde in het ontwikkelen en versterken van de kennisinfrastructuur en body of knowledge over de kracht van ontwerpen en ontwerpend onderzoek. Veel kennis en ervaring wordt opgedaan in de praktijk, deze wordt echter weinig gekend en bestudeerd in (wetenschappelijk) onderzoek. Structurele kennisontwikkeling in interactie met de praktijk verstevigt de kennisbasis van ruimtelijk ontwerpen en ontwerpend onderzoek, én maakt inzichtelijk waar en hoe ruimtelijk ontwerpen structureel kan bijdragen aan het omgaan met aan elkaar gelinkte complexe vraagstukken. ‘Dit alles helpt ook het ruimtelijk ontwerponderwijs vooruit,’ aldus Kempenaar.
Verken vroeg samen de grenzen
Daarnaast pleiten de onderzoekers voor het zorgvuldig verkennen van alle relevante grenzen in samenspraak met bijbehorende actoren bij de start een ruimtelijk project of programma. Dit is inclusief alle grenzen en actoren in latere fasen. ‘Dit vroegtijdig samen doen via een iteratieve ontwerpende aanpak vergroot de kansen op het succesvol overbruggen van die grenzen. De vruchten hiervan kunnen in latere fases geplukt worden,’ stelt Kempenaar. De casestudies en de focusgroep-discussies gaven verder elk hun eigen inzichten over belangrijke institutionele, organisatorische en omgevingscondities die de mogelijkheden van grenswerken (al dan niet door ruimtelijk ontwerpers) beïnvloeden. Deze inzichten en ervaringen kunnen benut worden in toekomstige programma’s.
Overgang naar uitvoering is tricky
Speciale aandacht is nodig voor de overgang naar implementatie en uitvoering. Kempenaar: ‘Dit blijkt een lastig te overbruggen grens, zeker wanneer er onzekerheid is over financiering. De rol van ruimtelijk ontwerpers is tijdens de uitvoering vaak klein of verdwenen, en integrale gedeelde ontwerpideeën komen onder druk te staan van individuele of sectorale belangen en invalshoeken. Dit risico kwam in alle casestudies naar voren en werd bevestigd in onze gesprekken. Het speelde ook in Ruimte voor de Rivier. Vroegtijdige aandacht, meer ervaring en gericht onderzoek kan waardevolle inzichten opleveren hoe continuïteit in de overgang van ontwerp naar uitvoering kan worden gewaarborgd in grote ruimtelijke projecten en programma’s. Belangrijk omdat discontinuïteit grote teleurstellingen oplevert, en nieuwe en soms onoverbrugbare barrières oplevert voor toekomstige samenwerking.’
Lees het volledige eindrapport (PDF).
