I surf | instruments for sustainable urban riverfronts

Door de versnelde verstedelijking is er een toenemende druk op de stedelijke open ruimte. Hiermee wordt het bijvoorbeeld ook lastiger om zorg te dragen voor de biodiversiteit en andere functies te realiseren waarvan we weten dat die gunstig werken op de gezondheid en het welzijn van stedelijke inwoners. Bovendien wil men bij duurzame stedelijke ontwikkeling graag een goed evenwicht tussen bebouwing, groene netwerken en openbare ruimte. Oevers in de stad bieden verschillende mogelijkheden hiervoor, maar worden nu vaak anders ingevuld, bijvoorbeeld met verkeer of industrie. Herontwerpen is complex, want er spelen verschillende belangen en claims. Er zijn instrumenten nodig die ontwerpers, planners, beleidsmakers en belanghebbenden kunnen helpen bij het integreren van kennis uit verschillende disciplines.

Vier instrumenten
Onderzoeker Claudiu Forgaci heeft eerder al dergelijke ruimtelijke instrumenten ontwikkeld. De instrumentenset, bestaande uit de ‘Connector’, de ‘Spons’, de ‘Integrator’ en de ‘Schaler’, staat voor praktische procedures die stedenbouwkundigen en landschapsontwerpers kunnen toepassen in het ontwerpproces. De Connector wordt gebruikt om elementen van het verkeersnetwerk, het waternetwerk en het ecologisch netwerk te identificeren en herstellen, zodat de toegankelijkheid en ecologische connectiviteit van de oever beter wordt. Met de Spons inventariseer je open ruimten en voorzieningen in de rivier en breng je de ruimtelijke potenties en de aantrekkelijkheid van elementen van de openbare ruimte (zoals wandelpaden langs de rivier), groene ruimte (zoals natuurlijke oevers) en het waterruimte (zoals een overstroombare rivieroever) in kaart. De Integrator gebruik je om ruimtelijke conflicten en synergieën tussen de elementen te identificeren die de Connector en de Spons hebben opgeleverd. De Schaler wordt gebruikt om na te denken over de verschillende schaalniveaus van het ontwerp en het planproces en om over ruimtelijke en tijdsgebonden afhankelijkheden na te denken.

Amsterdamse testcase
I surf gebruikt Amsterdam als casus, maar de instrumenten zullen ook in andere steden bruikbaar zijn. Dat is ook een van de redenen waarom het instrumentarium wordt ingezet op drie heel verschillende plekken: op de IJ-oevers, langs de Amstel en bij de gekanaliseerde Schinkel. Het project bestaat uit de fases testen, valideren en updaten. De bijgewerkte instrumentenset die het project oplevert, kan worden gebruikt door ruimtelijke ontwerpers en planners, besluitvormers en belanghebbenden in stedelijke ruimtelijke interventies langs de rivier. Zo kunnen er veel verschillende typen kennis worden gecombineerd en toegankelijk worden gemaakt voor een breed scala van actoren, waardoor een inclusief ontwerpproces mogelijk wordt – van grootstedelijke beslissingen tot bottom-up initiatieven en specifieke lokale omstandigheden.

Van wetenschap naar praktijk
De ontwerpgestuurde onderzoeksmethodologie van dit project zal de overdracht van kennis tussen onderzoek en praktijk vergemakkelijken, is het uitgangspunt van de onderzoekers. Ze testen en valideren instrumenten die ze wetenschappelijk hebben ontwikkeld nu in de praktijk. Ze verwachten daarbij dat stedelijke gebieden aan rivieroevers door het nieuwe ontwerpproces aan waardering zullen winnen en goed tegemoet zullen kunnen komen aan de opgaven die er liggen op ruimtelijk, sociaal, ecologisch en milieuterrein.

De vier I-SURF-instrumenten, genaamd ‘Connector’, ‘Sponge’, ‘Integrator’ en ‘Scaler’, gericht op respectievelijk connectiviteit, ruimtelijke capaciteit, integratie en multi-scalairiteit, bieden een gefundeerde en systematische benadering van de analyse en transformatie van de stedelijke ruimtes langs watergerelateerde zones. Daarbij is de visuele communicatie van de instrumenten set bedoeld om de samenwerking tussen belanghebbenden die betrokken zijn bij waterfronttransformaties te vergemakkelijken.

Het ontwerpgedreven onderzoeksproces van het I-SURF-project, bestond uit een internationale ontwerpworkshop in Amsterdam en een expertvalidatie, en leidde tot een vernieuwde instrumenten set die gebruiksvriendelijker, toegankelijker en betrouwbaarder is in het realiseren van sociaalecologische geïntegreerde ruimtelijke ontwerpoplossingen. De praktische uitdagingen die bij de toepassing van de instrumenten aan het licht kwamen, hebben enerzijds geleid tot betere ontwerpoplossingen en anderzijds tot een beter begrip van de afwijkingen tussen de huidige verdichtingsgerichte ontwikkelingsdoelstellingen en milieudoelstellingen die de hoeveelheid open ruimte en bijbehorende kwaliteit bevorderen. Instrumenten zoals die ontwikkeld in het I-SURF-project, kunnen de mitigatie en afstemming tussen ontwikkelingsdoelen op basis van dichtheid en open ruimte vergemakkelijken. Met name beleids- en besluitvormers die zich bezighouden met de ontwikkeling van stedelijke ruimte en stedelijk waterbeheer kunnen gebruik maken van de I-SURF-instrumenten die zijn ingesteld om duurzame rivier- en watercorridor gerelateerde transformaties te begeleiden, in te passen en implementeren, waarbij belanghebbenden bovendien beter bij het proces betrokken kunnen worden.

De onderzoekers hebben een korte Engelstalige beleidssamenvatting uitgebracht, die als PDF kan worden gedownload.