De economische veerkracht van steden

Onderzoekers van de Universiteit Utrecht, Erasmus Universiteit Rotterdam, Lund University Sweden en de London School of Economics onderzochten vier jaar lang hoe het is gesteld met de economische weerbaarheid van steden: hoe snel herstellen ze van een schok of crisis, en welke steden kunnen economische structuurverandering sneller en beter accommoderen, en lopen daarom voorop in groei en veerkracht? Projectleider Frank van Oort licht toe.

In veel gebieden is sprake van economische structuurverandering. Dienstverlening wordt dominant, waar eerder productie, handel en landbouw van groter belang waren. Sectoren zijn daarnaast in verschillende mate gevoelig voor automatisering. In een stad of regio met een veerkrachtige sectorale en beroepenstructuur wordt de vraag naar arbeid over sectoren zo verspreid dat de sectoren gezamenlijk zorgen voor groei en innovatie. Ook wordt werkloosheid tegengegaan doordat veranderingen in de ene sector weinig invloed hebben op het reilen en zeilen van andere sectoren, licht hoogleraar Frank van Oort toe. Hij leidde het project ‘Resilient Cities’.

Evolutionaire economische geografie
Van Oort: ‘Ons onderzoek was ingebed in de groeiende discipline van ‘evolutionaire economische geografie’. Deze discipline gaat over de relaties tussen economische groeipaden van steden en de sterktes die de regio van oudsher al kent, over diversificatie richting nieuwe technologieën, over de (hernieuwde) groeimogelijkheden die kruisbestuivingen tussen verschillende sectoren op kan leveren, en de mate waarin de economie robuust is voor schokken. Hoe snel vinden ontslagen werknemers bijvoorbeeld werk in sectoren waarvoor gelijksoortige vaardigheden nodig zijn, als een bedrijf failliet gaat?’

Foto: Alex Schröder

De (compenserende!) rol van informele instituties
De betrokken wetenschappers spitsten hun onderzoek toe op aantal steden in Europa en de Verenigde Staten. Een deel van het project ging over de conceptualisering van weerbare steden; een ander deel over de rol van instituties in het proces van structuurverandering en diversificatie in steden en regio’s in Europa. ‘Bekend was al dat het al dan niet aanwezig zijn van corruptie en de wet- en regelgeving houvast geven voor economische ontwikkeling. Interessant is dat nu voor het eerst in Europese regio’s ook informele instituties zijn gemeten. Denk daarbij aan het lidmaatschap van kerk, sportvereniging of vakbond, aan het doen van vrijwilligerswerk, en aan vertrouwen in politiek en overheidsinstanties. Uit onze studies blijkt dat in regio’s waar formele instituties zwak ontwikkeld zijn, zoals in Oost- of Zuid-Europa, de informele instituties de leidende rol in economische structuurverandering kunnen overnemen. Dit is interessant voor Europese beleidsmakers.’

Griekenland hersteld, maar nog niet gelukkig
De onderzoekers keken ook naar sociale en sociaal-economische veerkracht in Europese steden en regio’s. Via de meting van geluk (subjectief welzijn) en de inzet van zogenoemde brede welvaartsindicatoren, bestudeerden zij de economische en sociale veerkracht in Griekenland voor, tijdens en na de hersteloperatie van de EU. Ook bestudeerden ze de situatie in de landen rond de Middellandse Zee tijdens de “Arabische Lente” en in Europese regio’s gedurende en na de economische crisis van 2008-2014. Van Oort: ‘Griekenland doet het alweer redelijk goed economisch, maar in geluksbeleving is het nog niet hersteld. En in Europa is er een grote verscheidenheid in sociale weerbaarheid in steden en regio’s.’

Belang van internationale netwerken
Weer een ander deel van het project ging over economische netwerken en agglomeratiekracht als bronnen voor regionaal-economische weerbaarheid. Van Oort: ‘Europese banengroei in steden hangt onder andere sterk af van de posities die steden innemen in netwerken van handel, kennis en buitenlandse investeringen. De ervaring die we tijdens deze studie hebben opgedaan, is recent ook toegepast voor doorrekening van een mogelijke harde Brexit op de veerkracht van alle Europese regio’s in een project gefinancierd door de Engelse Economic and Social Science Council. Niemand vaart wel bij een harde Brexit, maar steden en regio’s in het VK hebben meer concurrentiekracht te verliezen dan die op het Europese vasteland. Op het vasteland zijn meer substitutiemogelijkheden voor producten die door de in te voeren tarieven duurder worden. De automobielindustrie staat nu al onder druk in Engeland, terwijl Brexit er nog geeneens is. Maar ook machinebouw, de computerindustrie en ook toeleverende dienstverlening kunnen sterk onder druk komen te staan in steden als Birmingham, Newcastle en Manchester. Hoewel de lokale beleidsmakers daar wel sturen op vaardigheden, structuurverandering en regionale specialisaties – de ingrediënten van ons Resilient Cities-project – zal het gemis van vrij verkeer van goederen, kapitaal en mensen met de grootste afzet- en toeleveringsmarkt straks een grote aderlating zijn die zich niet snel laat compenseren.’

De onderzoekers hebben hun uitkomsten gepresenteerd en getoetst in verschillende steden, ministeries en de EU. Het JPI Urban Europe-project ‘Resilient Cities’ werd geleid door prof. dr. Frank van Oort (EUR, destijds ook UU). Het liep van 2015 tot 2018.